سولفات مس بنیفر به عنوان میکرومغذی نقش کلیدی در فعالیت های آنزیمی، فتوسنتز، تنفس، متابولیسم کربوهیدرات ها و پروتئین ها داشته و کمبود آن به تلقیح، تولید میوه و دانه صدمه زده و باعث سرخوشکیدگی درختان، افزایش حساسیت غلات به خوابیدگی و بادزدگی خوشه ها می شود.
این عنصر به عنوان یک فاکتور همراهی در تعداد زیادی از آنزیم ها مثل سوپراکسید دیسموتاز، سیتوکروم اکسیداز، آمینواکسیداز، لاکاز، پلاستوسیانین و پلی فنول اکسیداز عمل می کند. مس در گیاه پویا نبوده لذا علائم کمبود مس از نوک برگ های جوان و ارگان های مولد آغاز می شود و در طول حاشیه های برگ به سمت پایین گسترش می یابد.
اگر مقدار آن در برگ ها از 5 میلی گرم بر کیلوگرم ماده خشک کمتر باشد، بروز علائم کمبود آن محتمل خواهد بود. این عنصر تشکیل دهنده و فعال کنندهی شماری از سیستم های آنزیمی در گیاه می باشد. مراحل پیشرفته کمبود مس در گیاه به صورت بافت مردگی در نوک و لبه های برگ ظاهر می شود.
مس در انسان نیز سطح انرژی بدن را بالا نگه داشته، در نقش مؤثری در سیستم ایمنی و عصبی دارد و با کمک به جذب آهن، در تولید سلول های خونی مؤثر بوده، لذا کمبود آن باعث کم خونی می شود. آهکی بودن خاک ها و pH بالا از عواملی هستند، که قابلیت استفاده مس را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران ناپذیری را بر میزان تولید و کیفیت محصولات وارد می نماید.
از متداول ترین کودهای مؤثر برای تأمین میکرومغذی مس در گیاهان می توان، به سولفات مس (کات کبود) اشاره کرد، که به دو صورت خاکی و محلول پاشی مورد استفاده قرار می گیرد.
سولفات مس یا کات کبود یک ترکیب شیمیایی با فرمول CuSO4.x H2O دارای کریستال های آبی رنگ، شفاف، پودر به رنگ آبی روشن می باشد. این ماده که در اصل از خانواده نمک ها می باشد، مجموعی از چند نوع ترکیب است، که در میزان آب پوشیدگی با هم تفاوت دارند، x در این نمک می تواند رنجی از 0 تا 5 داشته باشد.
شکل بی آب مس سولفات (کالکوسیانیت)، پودر سبز کمرنگ یا سفید مایل به خاکستری است. در حالی که مس سولفات 5 آبه (کالکانتیت)، که رایج ترین شکل این ماده است، به رنگ آبی روشن می باشد.
سولفات مس به صورت صنعتی به وسیله واکنش فلز مس با اسیدسولفوریک تولید می شود. این واکنش به دلیل گرماگیر بودن نیاز به حرارت داشته، درنتیجه دمای محیط واکنش بایستی تا حدود 70 درجهی سانتی گراد بالا برده شود.
سولفات مس به صورت واکنش گرمازا در آب حل شده و ترکیب مایع به دست می دهد.
نوبهارن شیمی سپاهان این کود را به دو صورت سولفات مس 5 آبه با 24% Cu و خشک با درصد های بالاتر مس تولید و در بسته بندی های 25، 10، و 5 کیلوگرمی به فرم کریستال و پودر تولید می کند.
یکی از کاربرهای سولفات مس به عنوان کود در صنعت کشاورزی می باشد. سولفات مس یک محرک در جهت تشکیل ویتامین آ می باشد. سولفات مس به عنوان میکرومغذی نقش کلیدی در فعالیت های آنزیمی، تشکیل کلروفیل وپدیده فتوسنتز، تنفس، متابولیسم کربوهیدرات ها و پروتئین ها داشته، کمبود آن به تلقیح، تولید میوه و دانه صدمه زده و باعث سرخشکیدگی درختان، افزایش حساسیت غلات به خوابیدگی و بادزدگی خوشه ها می شود. مس در انسان با کمک به جذب آهن، سطح انرژی بدن را بالا نگه داشته و کمبود آن باعث کم خونی می شود.
این فلز در اسیدیته بالا به سختی جذب می شود. از این رو استفاده از ترکیبات سولفاته در حل این مشکل موثر است. آهکی بودن خاک ها و بالا بودن pH از عواملی هستند، که قابلیت استفاده مس را برای گیاهان محدود کرده و خسارات جبران ناپذیری را بر میزان تولید و کیفیت محصولات وارد می نماید. استفاده از کودهای شیمیایی حاوی این عنصر به خصوص به همراه ماده آلی، گوگرد و باکتری های مربوطه باعث بهبود شرایط تغذیه ای گیاهان شده و بسیاری از نارسایی های تغذیه ای را برطرف می سازد.
کمبود مس در خاک های آهکی با pH بالا خصوصا با بافت سبک در اکثر نقاط ایران و در اغلب محصولات مخصوصا غلات گزارش شده و مصرف کودهای حاوی این عنصر در این اراضی مفید است، مصرف این کود به تدریج عوارض ناشی از کمبود مس را برطرف و میزان عملکرد را افزایش خواهد داد.
سولفات مسپنج آبه به طور متداول در بخش کشاورزی به عنوان آفت کش، قارچ کش برای کنترل ویروس های باکتریایی و بیماری‌های قارچی محصولات میوه‌ها و سبزی‌ها و محصولات زراعی مانند زنگ گیاه، لکه برداشتن برگ‌ها، آفت‌ها و زخم پوست سیب، کپک، تاول ها به صورت گسترده مورد استفاده قرار می گیرد.
مخلوط مس سولفات و آمونیم کربنات به عنوان یک ترکیب در پرورش گل برای جلوگیری از پژمرده شدن گیاهان جوان استفاده می شود. برای معالجه بیماری های قارچی بر روی انگورها، هندوانه ها و میوه های هسته دار استفاده می شود. به عنوان ضد جلبک برای جلوگیری از رشد جلبک ها استفاده می شود.
مس به مقداري نسبتا كم به وسيله گياه جذب می شود. فرم قابل جذب مس به صورت یون +Cu2 به وسیله ریشه گیاه و همچنین به صورت چنگالی از طریق محلول پاشی جذب می گردد. مس در گیاه پویا نبوده و ظهور علائم کمبود از برگ های جوان آغاز می شود و اگر مقدار آن در برگ ها از 5 ميلي گرم در كيلوگرم ماده خشك كمتر باشد، بروز علايم كمبود آن محتمل خواهد بود.
علائم کمبود مس در برگ های جوانتر درختان و گیاهان نمایان خواهد شد، نباتاتی چون گندم، یونجه، یولاف، کاهو، پیاز، درختان میوه و مرکبات بیشترین حساسیت را به کمبود مس دارند و در مقابل گیاهانی مانند نخود، لوبیا، سیب‌زمینی و سویا کمترین حساسیت را نسبت به کمبود مس از خود نشان می‌دهند.
از علایم کمبود مس در گیاهان و برگ های درختان همچون پرتقال، نارنگی، نارنج و … می‌توان به خشکی و ریزش جوانه ها، پلاسیدگی، ریزش برگ های کوچک و انتهایی و تجمع صمغ و شیره بر روی میوه ها اشاره کرد، حتی در برخی مواقع ترشحات صمغ بسیار بالا بوده و با ترکیدگی میوه ها رو به رو خواهیم شد همچنین در غلات نیز با علائمی همچون مارپیچ شدن برگ ها، سوختگی نوک آن ها، ظهور برگ ها به صورت سبز کمرنگ و عدم رشد کامل سنبله ها اشاره کرد.
برگ‌ها در بسياری از سبزی ها در اثر كمبود مس، شادابی خود را از دست می دهند و ممكن است به رنگ سبز تيره باقي بمانند ولي لكه‌های زرد رنگی روی شاخه‌های سبز كنار يا پايين گره اتصال برگ به وجود می آيد. از علائم کمبود شدید مس، بافت مردگی در نوک و لبه های برگ ظاهر می گردد و کمبود آن موجب بروز زردی بین رگبرگ های گیاه، چروکیده و خمیده شدن رگبرگ ها می شود.
در غلظت زیاد، مس نیز باعث مسموم شدن گیاه شده، میوه ها حالت ترك خورده و سیاه رنگ پیدا می کنند و در روی برگ ها نیز نقاط نكروزه قهوه ای رنگ و ریزی مشاهده می شود.
لازم به تذکر است مصرف بیش از اندازه مس می تواند، سبب بروز علائم مسمومیت در گیاه گردد. به عنوان مثال مقادیر مس اضافی در گیاه از رشد گیاه جلوگیری کرده و به فرآیندهای سلولی (انتقال الکترون فتوسنتزی) آسیب وارد می کند.
ویژگی رداوکس (اکسایش – کاهش)، مس را به عنوان یک عنصر ضروری و در عین حال اثر سمیت را نیز ایجاد می کند. چرخه اکسایش – کاهش بین +Cu2 و +Cu می تواند، تولید رادیکال های هیدروکسیل با سمیت بالا را کاتالیز کند، که نهایتاً منجر به آسیب هایی به DNA، لیپیدها، پروتئین ها و دیگر مولکول های زیستی گیاه می گردد.
لذا مقادیر بالای مس منجر به بروز علائم شدید مسمومیت همچون کلروز، نکروز، کاهش رشد، از دست رفتن رنگ برگ ها و جلوگیری از رشد ریشه می گردد.
سولفات مس در صنعت دارای طیف گستردهای از کاربردها می باشد. از جمله کاربردهای آن در صنعت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
کود سولفات مس عمدتاً از طریق جایگذاری عمقی (موضعی، چالکود و نواری) مصرف شده و محلول پاشی آن باید با احتیاط و تنظیم pH صورت گیرد. مصرف نواری (جایگذاری عمقی) بهترین روش استفاده از این کود است.
توجه:
